یکی از پیچیده ترین و حیاتی ترین وظیفه والدین تربیت فرزند است. اما باید توجه داشت که احساسات و عشق والدین ناخواسته مانع رشد، استقلال، مسئولیت پذیری و تاب آوری فرزندشان شود. این رفتارها که به اصطلاح «فلج کردن فرزند» نامیده می‌شوند، باعث می شود که فرزند در آینده نتواند ساده ترین کار زندگی خود را انجام دهد و به والدین خود وابسته باشد؛ زیرا اعتماد به نفس لازم برای مواجهه به چالش های زندگی خود را ندارد. پس اینگونه فرزند مستقل نخواهند بود. در این مقاله، ۷ رفتار را به بررسی رایج می‌کنیم که باید در تربیت فرزند از آن‌ها دوری کنید تا مسیر تبدیل فرزندتان به یک فرد توانا و مستقل هموار شود و کودک با اعتماد به نفس و به دور از وابستگی بزرگ شود.
اشتباهات تربیتی رایج که استقلال کودک را از بین می‌برند:
در اینجا 7 اشتباهی که مانع از تربیت فرزند مستقل شده است بیان و راهکار عملی برای رفع آن نیز گفته شده است.
۱. از بین بردن حس مسئولیت‌پذیری: «دستش نباشید»
یکی از اولین پایه‌های استقلال، مسئولیت‌پذیری در قبال وسایل شخصی و نیازهای اولیه است. وقتی والدین به‌طور مداوم وسایل مورد نیاز کودک را «به دست او» می‌دهند، فرصت تلاش و دستیابی را از او می‌گیرند.
راهکار عملی:
به جای اینکه لیوان آب یا اسباب‌بازی را مستقیماً به دست کودک بدهید، آن را روی میز یا در فاصله‌ای نزدیک قرار دهید تا مجبور شود برای رسیدن به آن حرکت کند یا تلاش کند.
برای کودکان نوپا: وسایل را در ارتفاعی قرار دهید که بتواند با ایستادن یا دراز کشیدن آن را بردارد.
برای کودکان پیش‌دبستانی: از او بخواهید خودش خوراکی‌هایش را از یخچال بردارد و مسئول تمیز کردن اتاقش (حتی به‌صورت ناقص) باشد. این کار پایه‌های اولیه مسئولیت‌پذیری فرزند را تقویت می‌کند.
۲. سرکوب قدرت ابراز وجود: «زبانش نباشید»
کودک برای رشد مهارت‌های اجتماعی و کلامی باید بتواند خودش را معرفی کند، احساساتش را بیان کند و با دیگران ارتباط بگیرد. وقتی شما به‌جای او سلام می‌کنید، جواب می‌دهید یا برایش شعر می‌خوانید، این سیگنال را به او می‌دهید که صدای او کافی نیست یا باید مورد تایید شما باشد.
راهکار عملی:
حذف اجبار: کودک را مجبور نکنید در جمع اجرا کند یا با کسی خداحافظی کند. اگر دوست نداشت، صرفاً بگویید: «او ترجیح می‌دهد خودش صحبت کند وقتی آماده باشد.»
الگوسازی: خودتان محترمانه صحبت کنید و به کودک اجازه دهید در لحظاتی که تمایل دارد، صحبت کند. اگر نتوانست، سرزنشش نکنید. این کار اعتماد به نفس کلامی فرزند را بالا می‌برد.
۳. جلوگیری از یادگیری حل مسئله: «حامی افراطی نباشید»
حمایت افراط مانع شکل‌گیری تاب‌آوری و مهارت حل مسئله در کودکان می‌شود. اگر همیشه مانند یک سپر دفاعی در مقابل تمام مشکلات (از دعوای کوچک با همسالان گرفته تا گم کردن یک وسیله) بایستید، کودک هرگز یاد نمی‌گیرد چگونه با چالش‌های زندگی برخورد کند یا از حق خود دفاع کند.
راهکار عملی:
آموزش غیرمستقیم: به جای حل کردن مشکل، به او ابزار بدهید. از طریق نمایش، نقش بازی کردن یا داستان‌سرایی، روش‌های دفاع از حق را به او بیاموزید.
حمایت عاطفی، نه عملی: وقتی با مشکلی روبرو می‌شود، بپرسید: “حالا چه کار می‌خواهی بکنی؟” و صرفاً در کنارش باشید تا خودش راه‌حل را پیدا کند.
۴. ندیدن اهمیت تلاش فیزیکی: «بلندش نکنید»
زمین خوردن بخشی طبیعی از رشد است. واکنش‌های افراطی والدین به یک زمین خوردن کوچک، به کودک می‌آموزد که دنیا مکانی خطرناک است و هر درد کوچکی فاجعه است. بلند کردن سریع کودک، حس درماندگی را در او تقویت می‌کند و مانع از یادگیری مدیریت درد و تلاش برای برخاستن می‌شود.
راهکار عملی:
ارزیابی سریع: ابتدا مطمئن شوید آسیب جدی نیست.
همدردی کلامی: به جای عمل فیزیکی، همدردی کلامی کنید: “آخ! افتادی. می‌دونم درد داره.”
تشویق به تلاش: اگر آسیب جدی نیست، بگویید: “قوی هستی، خودت بلند شو.” این کار به او می‌آموزد که می‌تواند از پس درد و مشکل برآید.
۵. سلب اختیار و ابتکار: «کنترل‌گر نباشید»
وقتی والدین بیش از حد بر تمام جزئیات زندگی کودک، از نحوه بازی کردن، تمیزی اتاق، تا رفت و آمدها کنترل دارند، کودک احساس می‌کند که نظرات و تصمیماتش فاقد ارزش است. کنترل‌گری بیش از حدباعث کاهش شدید اعتماد به نفس و ابتکار در کودک می‌شود. او یاد می‌گیرد که منتظر دستورالعمل باشد تا کاری را انجام دهد.
راهکار عملی:
قانون ۷۰/۳۰: اتاقش ممکن است مطابق با استانداردهای شما تمیز نباشد. اجازه دهید ۷۰ درصد کارها به انتخاب و روش او باشد و فقط ۳۰ درصد خط قرمزهای شما (مانند بهداشت) رعایت شود.
فضا برای خطا: به او اجازه دهید اشتباه کند و از اشتباهاتش درس بگیرد.
۶. جلوگیری از رشد حرکتی: «پاهاش نباشید»
حمل مداوم کودکان بالای دو سال، علاوه بر ایجاد عادت‌های غلط برای والدین، مانع از تقویت قوای جسمی و استقامت کودک می‌شود. استقلال حرکتی برای تخلیه انرژی، کشف محیط و تقویت عضلات ضروری است.
راهکار عملی:
تشویق به راه رفتن: کودک را تشویق کنید که حتی برای مسافت‌های کوتاه خودش راه برود.
تعیین محدودیت: اگر خسته شد، با او همدردی کنید اما زمان یا مکان مشخصی را برای حمل کردن او تعیین کنید (مثلاً “تا سر نبش با خودت راه میریم، بعدش اگه خیلی خسته بودی بغلت می‌کنم”).
۷. از بین بردن حق انتخاب: «به جایش تصمیم نگیرید»
توانایی تصمیم‌گیری یک مهارت حیاتی است که باید از سنین پایین پرورش یابد. کودکی که هرگز اجازه انتخاب ندارد، در بزرگسالی در مواجهه با تصمیمات مهم، دچار فلج تحلیل می‌شود. اینگونه فرزند مستقل نخواهد شد.
راهکار عملی:
انتخاب‌های محدود: برای کودکان زیر ۵ سال، حق انتخاب را محدود کنید: “می‌خواهی پیراهن آبی بپوشی یا زرد؟” (به جای: “امروز چی می‌خوای بپوشی؟”).
مشورت‌گیری: در تصمیم‌گیری‌های خانوادگی که به او مربوط است، نظرش را بپرسید (مانند انتخاب غذای شام یا رنگ دیوار اتاقش). این کار به پرورش قدرت تصمیم‌گیری در کودکان کمک شایانی می‌کند.
نتیجه‌گیری: والدین، قدمی به عقب بردارید
آماده کردن فرزند برای زندگی مستقل و موفق در غیاب شما، هدف از تربیت است. با دوری کردن از این هفت رفتار، شما در واقع قدمی به عقب برمی‌دارید تا فرزندتان بتواند قدم‌های بلندتری به جلو بردارد. با اجازه دادن به اینکه فرزندتان مسئولیت‌های کوچک را بر عهده بگیرد، شکست بخورد، برخیزد و انتخاب کند. این رهایی‌های کوچک، او را به یک فرد مستقل و توانا تبدیل خواهد کرد.
نویسنده: رقیه زارع
مشکلات آموزشی کودکان ابتدایی و راه حل آن
7 تکنیک آرام سازی ذهن / کنترل افکار ذهنی
تربیت فرزند در عصر دیجیتال: راهکارهای مقابله با اعتیاد به فضای مجازی_ قسمت اول
تربیت فرزند در عصر دیجیتال: راهکارهای مقابله با اعتیاد به فضای مجازی (قسمت دوم)
